Het metacognitieve trainingsprogramma* bestaat uit acht basis-modules waarin veel voorkomende denkfouten en een eenzijdige manier van probleem oplossen op een speelse manier aan bod komen. Daarnaast zijn er twee aanvullende modules over eigenwaarde en omgaan met stigma. Denkfouten, vertekeningen en een eenzijdige copingstijl kunnen afzonderlijk of samen de ontwikkeling van foutieve overtuigingen of zelfs waanideeën bevorderen (Freeman, 2007; Garety & Freeman, 2013; Moritz & Woodward, 2007; Moritz, Vitzthum, Randjbar, Veckenstedt & Woodward, 2010). Patiënten worden uitgenodigd kritisch te kijken naar hun manier van omgaan met problemen, deze te veranderen en de inhoud van de training toe te passen in de dagelijkse praktijk.

Een psychose ontstaat zelden plotseling maar meestal wordt voorafgegaan door geleidelijke veranderingen in cognitieve processen en de waardering van de sociale omgeving (Klosterköter, 1992). De ontwikkeling naar een psychose is bij vroegtijdig signaleren waarschijnlijk een proces dat nog in een niet-catastrofale richting afgebogen kan worden. We hopen dat het versterken van metacognitieve competentie een preventieve werking heeft bij psychotische decompensatie. Huiswerkopdrachten, die aan het eind van de bijeenkomsten worden uitgedeeld, ondersteunen dit proces.

Elke module start met psycho-educatieve elementen en normaliserende alledaagse voorbeelden van de te behandelen denkstijl. Een domein (bijvoorbeeld overhaaste conclusies) wordt geïntroduceerd aan de hand van voorbeelden en oefeningen en de feilbaarheid van menselijke cognities wordt besproken en geïllustreerd. De tweede stap is het onder de aandacht brengen van bovenmatige (pathologische) vormen van elke cognitieve tendens. De deelnemers krijgen uitgelegd hoe uitvergroting van gangbare (normale) denkstijlen kan leiden tot problemen in het alledaagse leven en kan culmineren in waanvorming. Ter illustratie worden korte verhalen gepresenteerd van mensen met een psychose. Hierbij krijgen deelnemers die dat willen gelegenheid om persoonlijke ervaringen uit te wisselen. Patiënten leren cognitieve valkuilen te ontdekken en daar niet in te lopen. Disfunctionele copingstrategieën (bijvoorbeeld, vermijden of onderdrukken van gedachten) worden onder de aandacht gebracht en manieren worden aangereikt om deze door meer behulpzame strategieën te vervangen.

Problematische denkstijlen met een potentieel luxerende werking voor het ontstaan van waanideeën zijn: vertekeningen bij attribueren (module 1), overhaast concluderen (module 2 en 7), vasthouden aan overtuigingen bij confrontatie met informatie die de overtuiging in twijfel trekt (module 3), beperkt inlevingsvermogen (module 4 en 6), verhoogde zekerheid bij geheugenfouten (module 5) en depressogene denkschema’s (module 8). Hoewel er ruimschoots empirische evidentie bestaat voor de validiteit van de theoretische verklaringen, is een aantal nog wel onderwerp van wetenschappelijke discussie (Freeman, 2007 Garety & Freeman, 2013; Savulich, Shergill, & Yiend, 2012). In twee aanvullende modules, worden eigenwaarde (Aanvullende Module I) en vooroordelen/stigma (Aanvullende Module II) behandeld, aangezien veel patiënten affectieve, emotionele problemen hebben. Het verbeteren van hun emotionele welzijn wordt als een zeer belangrijk behandeldomein gezien.

De modules worden uitgevoerd in het kader van een groepsinterventie. Het belangrijkste doel van de metacognitieve training is om verandering aan te brengen in de “cognitieve infrastructuur” bij waanvorming.

In de meest recente versie van de MCT benadrukken we de relatie tussen denkstijlen, wanen en psychose. Onze aanvankelijke zorg was dat een confronterende en symptoomgerichte benadering veel patiënten mogelijk zou overvragen. Deze zorg is tot nu toe niet bewaarheid. Desalniettemin bevelen we aan om persoonsgebonden waanachtige thema’s in individuele therapiesessies te bespreken (zie bijvoorbeeld ons geïndividualiseerd MCT programma (MCT+) op www.uke.de/mkt_plus; Moritz, Veckenstedt, Randjbar & Vitzthum, 2010; Moritz et al., 2014). Vanzelfsprekend kan het materiaal uit de metacognitieve training hiervoor worden aangepast.

We wilden geen theorie gestuurd trainingsprogramma met saaie leerstof ontwikkelen. Het interactieve en onderhoudende karakter van de sessies beoogt de aandacht van patiënten vast te houden en het uiteindelijk trainingseffect te vergroten. Om dit doel te bereiken zagen we af van drill and practice oefeningen. Basale cognitieve beperkingen, zoals aandachtsstoornissen, zijn geen onderdeel van het programma. Dit soort beperkingen komt voor bij verschillende psychiatrische ziektebeelden en het is nog maar de vraag of zij een specifieke kwetsbaarheidfactor vormen voor psychose.

* Metacognitie kunnen we omschrijven als het “denken over het denken”. Hieronder valt ons vermogen om weloverwogen beslissingen te nemen, de manier waarop we informatie waarderen en afwegen en hoe we omgaan met onze cognitieve beperkingen.

Download

Kosteloos downloaden is toegestaan, met dien verstande dat elk gebruik voor commerciële doeleinden verboden is. Copyright regels zijn van toepassing (geen bewerking van het materiaal, geen opname en gebruik van de dia´s in andere programma´s zonder voorafgaand overleg en toestemming van de auteurs, e.d.). Stuur ons alstublieft een korte kennisgeving als u de Metacognitieve Training toepast bij patiënten met schizofrenie. We houden ons van harte aanbevolen voor commentaar en kritische opmerkingen. Om de handleiding te ontvangen, registreer gratis online.

Bekijkt u ook eens de twee nieuwe modules, die de thema’s zelfwaardering en omgaan met stigma (vooroordelen) behandelen.

Translation: Patrick Debbaut

Donaties

Gezien de zorgelijke financiële omstandigheden van vele psychiatrische instellingen, streven wij ernaar de metacognitieve training (MCT) ook in de toekomst kosteloos aan te bieden. Onderzoek is echter een kostbare aangelegenheid en vraagt van de medewerkers vaak niet alleen een investering in vrije tijd, maar ook in financieel opzicht. Als u de MCT wilt ondersteunen, zijn we dankbaar voor elke financiële bijdrage. Uiteraard kunt u met vragen en problemen bij het invoeren van onze training altijd bij ons terecht ongeacht eventuele financiële ondersteuning. Niemand is verplicht een bijdrage te geven.

Mocht u ons willen ondersteunen dan garanderen we dat elke bijdrage zal worden ingezet ten bate van de verdere ontwikkeling van de MCT (toekomstige taken zijn bijvoorbeeld vertalingen van de modules in andere talen, nieuwe vormgeving of het implementeren van MCT in andere instellingen). Op aanvraag kunnen wij u een afschrift van uw bijdrage toesturen.